چرا داده‌هاي ما براي شبكه‌هاي اجتماعي مهم است؟

شبكه‌هاي اجتماعي امروزه به عنوان يكي از اصلي‌ترين فناوري‌هاي تحت وب مورد استفاده طيف وسيعي از كاربران فضاي مجازي قرار گرفته‌اند. شبكه‌ اجتماعي Facebook‌ با ۱.۲ ميليارد كاربر، شبكه Google+‌ با ۵۴۰ ميليون كاربر، شبكه Linkedin‌ با ۴۰۰ ميليون كاربر و شبكه Twitter‌ با بيش از ۳۰۰ ميليون شلوغ‌ترين شبكه‌هاي اجتماعي موجود در دنيا هستند. اين حجم كاربر يك پاسخ كوتاه به اين سوال است:

«درآمد شبكه‌هاي اجتماعي از كجاست؟»

در گزارش 10-K‌ شركت Facebook (گزارش 10-K‌ گزارش جامع سالانه‌اي است كه Facebook بر اساس قانون ارائه مي‌دهد و شامل مباحث مختلفي مانند كارايي مالي، ساختار سازماني،‌ درآمد به ازاي سهم و …. مي‌شود) بيان شد كه درآمد اين شركت به ازاي هر كاربر اين شبكه اجتماعي چيزي حدود ۵.۳ دلار بوده است. اين ميزان درآمد در حالي است كه اين شبكه تقريبا به ازاي هيچ كدام از سرويس‌هاي مختلفي كه در اختيار كاربران قرار مي‌دهد پولي درخواست نمي‌كند. چگونه است كه اين شركت توانسته به چنين درآمدي دست پيدا كند؟ چرا هر روز و هر روز به كيفيت خدمات خود مي‌افزايد تا كاربران بيشتري را جذب كند؟
پاسخ كمي نگران‌كننده است:‌ پاسخ خود شما هستيد و در واقع داده‌اي كه به شبكه اجتماعي مي‌دهيد. شبكه‌هاي اجتماعي در واقع با داده‌هاي كاربران و كاوش آن‌ها (Mining) درآمد دارند.

داده هايي مانند اطلاعات شخصي كاربران، روابط ميان دوستان، موضوعات مورد علاقه، تعداد و محتواي نوشته‌ها، زمان حضور افراد در شبكه‌ اجتماعي و غيره كه با كاوش آن‌ها مي‌توان دانش سطح بالا از كاربران شبكه هاي اجتماعي كسب كرده و الگوهاي رفتاري كاربران را استخراج نمود. اين دانش دقيقا همان چيزي است كه مبناي قراردادهاي كسب‌وكار به كسب‌وكار (‌B2B) شبكه‌هاي اجتماعي مشهور قرار مي‌گيرد. اكثر اين قراردادها با محوريت بازاريابي (Marketing) و تبليغات (Advertisement) صورت مي‌گيرد. رويكرد كلي در اين حالات يافتن فرد يا افرادي است كه داراي قابليت خاصي هستند، رفتار خاصي دارند، علايق خاصي دارند و … . به عنوان مثال چند نمونه از قراردادهاي شركت Facebook در اين زمينه كه افشا شده‌اند در زير آمده است:
•    قرارداد با چندين شركت امور حقوقي براي تبليغات:‌ با تحليل فعاليت‌ها و محتوايي كه افراد در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر مي‌كنند، مي‌توان افرادي كه به مشكلات حقوقي برخورد كرده‌اند را شناسايي نمود. اين افراد مي‌توانند هدف خوبي براي نمايش تبليغات مربوط به دفاتر حقوقي باشند. يك مورد جالب در اين ميان شركتي بود كه با خرج چندصد دلار براي تبليغات، موفق به عقد قراردادي به مبلغ صدهزار دلار شد.
•    چندين قرارداد براي بازاريابي خدمات ابري: شركتهاي خدمات ابري متعددي با عقد قرارداد با Facebook  بروشور و يا مقاله‌هاي مربوط به خدمات خود را براي روساي شركت‌هاي مختلف و يا مديران فني آن‌ها كه در اين شبكه حساب كاربري دارند ارسال كردند.
•    بهبود استراتژي‌هاي تبليغاتي يك شركت B2B:‌ يك شركت B2B با دريافت گزارش كليك كاربران مختلف بر روي پيوندها تبليغات خود در اين شبكه اجتماعي متوجه شد كه بسياري از افرادي كه بر روي اين تبليغات كليك كرده‌اند در واقع افراد عادي بوده و اصلا نمي‌توانستند مخاطب كسب‌و‌كار اين شركت باشند. با اين گزارش اين شركت استراتژي‌هاي تبليغاتي خود را تغيير داده و از هدررفت چندين هزار دلار جلوگيري نمود.

در مورد اخلاقي بودن اين‌گونه استفاده‌ها از داده‌هاي كاربران بحث‌هاي فراواني است. در واقع در بسياري موارد ممكن است حريم خصوصي كاربران نقض شود و يا مشكلات و خطرات اساسي براي كاربران و يا جامعه به وجود بيايد:
•    با استفاده از تحليل داده‌هاي شبكه‌هاي اجتماعي، امكان سنجش علاقمندي نسبت به محصولات و شركت‌هاي تجاري مختلف وجود دارد. افرادي كه دسترسي به اين اطلاعات دارند مي‌توانند با سو استفاده از اين دانش به بررسي رشد محبوبيت اين شركت‌ها پرداخته شده و  بر روي شركت‌ها و محصولات سودآورتر سرمايه‌گذاري كنند. اين گونه اعمال به شفافيت بازار ضربه زده و مشكلات جبران‌ناپذيري براي اقتصاد جامعه و بازار بورس به وجود مي‌آورد.
•    هر چند استفاده از اطلاعات كاربر براي ارائه تبليغات متناسب با نيازهاي كاربر امري طبيعي و مرسوم است، اما فروش اطلاعات كاربر به شركت‌هاي تبليغاتي بدون رضايت يا اطلاع آن‌ها اشتباه و خطرناك است. شركت‌هاي تبليغاتي با خريد اطلاعات خصوصي كاربران از شبكه‌هاي اجتماعي، تبليغات متناسب با علايق كاربر را براي او ارسال مي‌كنند، كه در صورت عدم رضايت آن‌ها ممكن است احساس امنيت را از بين ببرد.
•    حتي زماني كه رضايت و آگاهي كاربران كسب شده باشد، نبايد اين داده‌ها به صورت خام براي تحليل مورد استفاده قرار گيرد. در اصل در صورتي كه گمنام‌سازي (Anonymization) داده‌ها انجام نشود، حريم خصوصي كاربران حتي توسط يك متولي امين و قابل اعتماد مي‌تواند دچار خدشه شود.

نمونه‌ها‌يي از مخاطرات جمع‌آوري و تحليل داده‌هاي كاربران در دنياي وب
در مورد مخاطرات جمع‌آوري و تحليل غير اصولي، مي‌توان به عنوان يك نمونه به مورد شركت گوگل اشاره كرد. اين شركت شناخته‌شده و بين‌المللي كه به اطلاعات وسيعي از كاربران دسترسي دارد، با جمع‌آوري اطلاعات اضافي و تحليل داده‌هاي كاربران بدون اطلاع آن‌ها در موارد متعددي حريم‌خصوصي كاربران را زير پا گذاشته است، از جمله :
1-    Street View: توسط اين محصول كه بر روي سرويس نقشه گوگل سوار است، اين شركت مي‌تواند نماي ۳۶۰ درجه از بسياري از مكان‌هاي شهرهاي دنيا را در اختيار كاربران قرار دهد. اين عكس‌ها توسط اتومبيل مخصوص شركت گوگل كه در مسير‌هاي متعدد در رفت و آمد هستند دريافت مي‌شوند. در سال ۲۰۱۰ معلوم شد كه اين اتومبيل‌ها در كنار تصويربرداري از مكان‌ها‌، اطلاعات شخصي، كلمات عبور و اطلاعات شبكه بي‌سيم اينترنت محيط و منازل مردم را ضبط و ذخيره مي‌كرده است.
2-    سرويس Gmail: در سرويس پست‌الكترونيكي شركت گوگل كه توسط بسياري از كاربران اينترنتي استفاده مي‌شود، پست‌هاي الكترونيكي كاربران پردازش شده و گروه‌بندي مي‌شوند. گوگل با پردازش متون پست‌ها، نوع مطلب و محتواي كلي آن‌ها را به‌دست مي‌آورد و اين نتايج را به شركت‌هاي تبليغاتي مي‌فروشد.
3-    مرورگر Safari: اين مرورگر  براي دستگاه‌هاي محبوب شركت Apple به شكلي طراحي شده است تا در تلفن‌هاي همراه، درخواست‌هاي كاربران رصد نشود. اين در حالي‌ست كه در سال ۲۰۱۱ مشخص شد كه سرويس‌هاي گوگل با استفاده از كد‌هاي مخفي، تنظيمات امنيتي Safari را دورزده و درخواست‌هاي كاربران را كنترل مي‌كرده است.
4-    تلفن‌هاي هوشمند Android: سيستم‌عامل اندرويد توسط شركت گوگل طراحي شده است. يكي از قابليت‌هاي اين سيستم‌عامل، امكان ارتباط دستگاه‌هاي مختلف يك كاربر از طريق فضاي مجازي است و به اشتراك‌گذاري اطلاعات داده‌هاي موجود بر روي آن‌ها است. با استفاده از اين قابليت، بسياري از داده‌هاي كاربر از جمله برخي از گذرواژه‌هاي وي در دسترس شركت گوگل خواهد بود كه مي‌تواند به راحتي در اختيار دولت آمريكا بر اساس قوانين فعلي اين كشور قرار گيرد.
تمامي اين موارد به اين معنا نيست كه در فضاي مجازي فعاليت نكنيم، اما با دانستن ارزش داده‌هاي ما براي شبكه‌هاي اجتماعي و مخاطرات حاصل از اين امر مي‌توانيم با احتياط و آگاهي بيشتر در اين فضا حضور داشته باشيم. قابل توجه است كه بسياري از روش‌‌هاي مقابله با اين مخاطرات در آگاهي‌رسان‌هاي قبلي مورد اشاره قرار گرفتند.

منبع:وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات