تکنیک های عملیات روانی در حوزه رسانه و خبر (3)
تاثیر عکس‌های خبری در جهت دهی به ذهن مخاطب + تصاویر

انتخاب عکس تعیین کننده برداشت مخاطب از یک خبر است. چنانچه تصویر علاوه بر پیام های نهفته در خود، نوع برداشت از یک خبر را نیز تعیین می نماید. از این روست که باید گفت نسبت عکس به متن در خبر دیداری همانند لحن به لفظ است در خبر شنیداری.

تکنیک های عملیات روانی در حوزه ی رسانه و خبر، قالب های ارائه ی هدفمند اطلاعات است که با هدف گیری ضمیر ناخودآگاه، ذهن مخاطب را به مسیر دلخواه سردمداران یک رسانه سوق می دهد.
متن حاضر که توسط پژوهشگر حوزه ی جنگ نرم، احمد قدیری ابیانه نگاشته شده، سومین شماره از مجموعه ی 9 گانه در این خصوص است که به نظر خوانندگان می رسد.

***

* انتخاب عکس: تعیین کننده برداشت مخاطب از یک خبر است. چنانچه تصویر علاوه بر پیام های نهفته در خود، نوع برداشت از یک خبر را نیز تعیین می نماید. از این روست که باید گفت نسبت عکس به متن در خبر دیداری همانند لحن به لفظ است در خبر شنیداری.

[تصویر انتخاب شده، القا کننده ی صمیمیت هلن توماس با رئیس جمهور آمریکا و غیر خصمانه نشان دادن واکنش های مقامات دولت آمریکا نسبت به اظهارات او است]

[تصویر دست دادن طنطاوی و باراک، ذهن را _به درست یا غلط_ به سمت اسرائیلی بودن این تصمیم سوق می دهد]

* انتخاب تیتر: در رابطه با تیتر و نقشی که به عهده دارد، چند مطلب قابل ذکر است:

1- نه تنها اخبارِ مهم تیتر می شود، بلکه آنچه تیتر شود نیز مهم جلوه می کند.
2- در تیتر با انتخاب گزینشی یک عبارت، به کل گفته و منظورِ گوینده جهت می بخشیم.
3- در بسیاری موارد، متن مغایر با مفهوم ظاهری تیتر است.
4- تعداد خوانندگان تیتر یک خبر الزاماً بیشتر از خوانندگان متن همان خبر است.
5- در مواردی که یک رسانه مایل به پی بردن مخاطب به مغایرت متن و تیتر نیست، تعمداً متن را طولانی و یا مغلق می کند تا خواننده از رجوع به متن منصرف شده و یا پی به آن نبرد.

[بیشتر مردم تنها به خواندن تیتر های اصلی یا فرعی اکتفا می کنند]

[در حالی که در واقع امر و حتی متنِ خبر، هیچ سخنی از “غرب” نبوده، تیتر اول به آن اختصاص یافته است]

[پرسش و پاسخ رئیس سازمان صدا و سیما در یک دانشگاه به تیتر اول این روزنامه بدل شده است]

[صفحه ی اول روزنامه ی آرمان روابط عمومی در بازه ی زمانی 1 شهریور تا 10 مهر 1391]

* صوت و صحنه ی گزارش: نحوه ی بیان گزارشگر و پشت صحنه ی گزارش، مکمل گفته ها است و به آن جهت می بخشد.

انتهای گزارش های حسن شمشادی از درگیری های خونین سوریه و بحران این کشور، در حالتی بیان می شد که پشت او صحنه ی تردد روان و آرام ماشین های مناطق سرسبز دمشق نمایان بود.

[نمای انتهای گزارش های اولیه ی شمشادی از تحولات سوریه، همواره تصویری از مناطق آرام و مناظر زیبای دمشق بود]

* آهنگ و ضرب آهنگ گزارش: حس دلخواه (غم، یأس، ترس، امید، اضطراب و …) را به بیننده القاء می کند.

آهنگی مرموز در حین معرفی مسؤلین دفتر رهبری در فیلم “خط و نشان رهبر".

* شبه خبر: مطالبی “انشائی” است که در آن از پرداخت صریح به مسائل اجتناب می شود.

«آیا دولت به جنگ روحانیت رفته است؟»، «نقش دولت در اختلاس میلیاردی».

[پیامِ “وقتی همه خوابیم"، وقوع تقلب در شب انتخابات و حین شمارش آراء است]

[جملات پرسشی یکی از پر کاربرد ترین گونه های “شبه خبر” به شمار می رود]

* پیام خبر: گاهی در ورای آنچه بیان می شود، پیامی نهفته است که ضمیر ناخودآگاهِ مخاطب را هدف گرفته است.

«محصولات ما را فقط از نمایندگی های معتبر آن هم با نشان مخصوص خریداری نمایید» در این جا “خبر"، متن فوق است و “پیامِ” آن، این نکته که این محصولات آنقدر مشتری دارد که عده ای سود جو سعی در سوء استفاده از اعتبار شرکت دارند. همچنین در مواقعی در خصوص ارائه ی اخبار و اطلاعاتی در خصوص افراد، ممکن است از حروف ابتدایی نام و نام خانوادگی وی استفاده شود تا مشابهتی باشد با آنچه که در ذکر نام “متهمان” لازم به استفاده می باشد. به تعبیر دیگر پیام به کار بردن حرف اول، متهم و مجرم بودن فرد مورد اشاره است.

[پیام و لایه ی زیرین عکس و متن: فارغ از برداشت های “افراط و تفریط” گونه، حقیقت آن است که آمریکا در طول جنگ، رفتاری انسان دوستانه با نظامیان عراقی و به طریق اولی با غیر نظامیان داشته]

* همنشینی: دو حامل پیام (صوت، تصویر، کلمه) وقتی به صورت مکرر در کنار هم قرار گیرند، بار مفهومی و معنایی آن به پیام همنشین تسری می یابد.

رسانه های غربی با هم نشین کردن “اسلام با تروریسم” و “ایران با بمب اتم” و تکرار پی در پی آن، سبب شده اند تا با دیدن یا شنیدن هر کدام از واژه های “اسلام” و “ایران"، مفاهیم “تروریسم” و “بمب اتم” خود به خود در ذهن مخاطب تداعی شود.

[در 13 تصویر اول مربوط به واژه ی “اسلام"، 4 مورد آن حاوی پیام های ضد اسلامی است]

* مفروض انگاری: مسلم دانستن چیزی و ارائه ی خبر یا تحلیل بر مبنای آن.

«همانطور که می دانیم…»، «از آنجایی که…»، «پر واضح است…»، «آیا جزایر فارکلند متعلق به انگلستان است؟»، «مقاله: بررسی مشروعیت یا عدم مشروعیت حق وتو»، «کریستف کلمب چگونه آمریکا را کشف کرد؟».

[در عبارت “تکذیب وعده"، وعده دادن رئیس جمهور مفروض است]

[توافق ایران و آمریکا مفروض است و تکذیب آن به طور غیر مستقیم کذب انگاشته شده]

[در این تیتر به عکس مورد قبل، آنچه خبر تکذیبش ذکر شده، “خبرِ” نامه نگاری است، نه “واقعه"ی آن]

* سوالات القایی: سؤالاتی که عموماً با “چرا” و “چگونه” پرسیده می شود و در نظر سنجی ها هم بسیار کاربرد دارد. این مفهوم از مهم ترین شقوق “مفروض انگاری” است که به دلیل اهمیت آن به طور مجزا آورده شده.

«چرا باید با آمریکا رابطه داشت؟»، «آیا با وجود فزونی هزینه بر فایده ی برنامه ی هسته ای، باز هم باید آن را ادامه داد؟».

[انتخاب هر یک از گزینه های موجود به منزله ی تأیید وجود “بحران” در کشور است]

[در عبارت “چگونه رقیبانش را از سر راه برداشت؟” هم اصل وجود “رقابت” و هم “حذف رقبا” القاء شده است]

[آنچه در این پرسش مسلم فرض شده یکی حمله بودن سخن مطهری است و دیگری تقلیدی بودن آن]

[چه خود جوش و چه سازماندهی، در هر حال “تظاهرات” بودن آن مسلم فرض شده. این در حالی است که این واژه دلالت بر کثرت جمعیت و نیز مسالمت آمیز بودن واقعه دارد]

* تعدی: اصطلاحی است در ریاضی، معطوف به این قضیه ی منطقی که اگر B = A و C =B باشد، پس C = A است.

آفتاب یزد: «سید حسن خمینی، بیت امام است پس انتقاد به سید حسن، توهین به امام است» (نقل به مضمون).

[ماجرای “توهین دولت به بیت امام” موضوعی بود که بعضی رسانه ها به صورت زنجیره ای برای چند روز تمرکز خود را معطوف به آن کردند و در این میان روزنامه ی آفتاب یزد صفحه ی اول خود را از 24 بهمن تا 2 اسفند 86 به این موضوع اختصاص داد]