تکنیک های عملیات روانی در حوزه رسانه و خبر (5)
سخیف‌ترین تیتر تاریخ مطبوعات برای تخریب رئیس جمهور + تصاویر

تیتر سخیف روزنامه روبرت مرداک در واکنش به مواضع ضد اسرائیلی احمدی نژاد در آخرین سفر خود به نیویورک را شاید بتوان سخیف‌ترین تیتر تاریخ مطبوعات دانست.

تکنیک های عملیات روانی در حوزه ی رسانه و خبر، قالب های ارائه ی هدفمند اطلاعات است که با هدف گیری ضمیر ناخودآگاه، ذهن مخاطب را به مسیر دلخواه سردمداران یک رسانه سوق می دهد.

متن حاضر که توسط پژوهشگر حوزه جنگ نرم، احمد قدیری ابیانه  نگاشته شده، پنجمین شماره از مجموعه 9 گانه در این خصوص است که به نظر خوانندگان می رسد.

* علت جعلی: در دو دسته جای می گیرد: 1- جا به جایی علت و معلول و 2- ذکر علت غیر واقعی.

«چون صفار هرندی از کابینه اخراج شد، از دولت انتقاد می کند»، در حالی که حقیقت این است چون با برخی اطرافیان رئیس جمهور مشکل داشت از کابینه اخراج شد. (جا به جایی علت و معلول)
«ترکیه برای صیانت از حقوق شهروندان سوری خواستار سقوط بشار اسد است». (ذکر علت غیر واقعی)

[در متن خبر آمده است: اسرائیل گفت که این حمله یک گروه کوچک را هدف گرفت که “تصور می شود” در ماه ژوئن در حملات فرامرزی از مصری که به مرگ یک اسرائیلی منجر شد نقش داشته – عبارت “تصور می شود” به منزله ی بیان “علت محتمل” حمله ی اسرائیل به رزمندگان حماس است]

[در حالی که مسئله ی لغو عضویت این عضو شورای شهر، در پی انتشار تصویر بدون حجاب وی در صفحه ی فیس بوک خود طرح شد، اما جرس دلیل دیگری برای آن ذکر کرده]

* سانسور و بایکوت: با دو رویکرد اعمال می شود: 1- عدم افشای واقعه ای و 2- عدم اشاعه ی آن. در شق دوم در مواردی که سندی بر یک ادعا وجود دارد، سکوت بهتر از تکذیب آن است. چرا که در تکذیب، علاوه بر مشخص شدن کذب انکار کننده، مطلب هم ناخواسته اشاعه پیدا می کند.

پس از انتشار فیلم مخفیانه ضبط شده از تاج زاده در زندان، در حالی که وی در صحبت با دیگر عناصر اصلاح طلب، با ذکر دلیل، به عدم امکان جا به جایی آراء در انتخابات دهم ریاست جمهوری اذعان نمود، ترجیح رسانه های خارجی و اصلاح طلب بر بایکوت محض مطلب و عدم پرداخت به آن بود.

لازم به ذکر است در عرف رسانه ای، عموماً “سانسور” ناظر به عدم ذکر برخی اجزاء یک واقعه، و “بایکوت” (تحریم) ناظر به ندید گرفتن اصل موضوع است.

* مفهوم مخالف: بیان غیر مستقیم مسائل است. اگرچه مطابق اصول منطق، “نفی شیء اثبات ما عدا” و “اثبات شیء نفی ما عدا” نمی کند، اما آنچه عرفاً استنباط می شود، خلاف آن است.

مفهوم مخالفِ «در عرصه ی سیاست خارجی، عملکرد دولت قابل قبول بوده» این است که در سایر عرصه ها عملکرد نامطلوبی داشته.

[مفهوم مخالف “توجه به نظر اکثریت، هدف انقلاب بود"، نادیده گرفتن رأی اکثریت در دوره ی کنونی (انتخابات 88) است]

* جمله ی مجهول: برای عدم اشاره به عامل یک حادثه، جمله به صورت مجهول به کار می رود.

[در تمام عباراتِ مشخص شده، نقش عامل حادثه نادیده گرفته شده است]

* عطش و آب: ابتدا طرح پرسش و مسئله و در آخر و به صورت قطره چکانی بیان پاسخ و مغز مطلب. در این روش ذهن مخاطب، حریصانه و به دنبال پاسخ می گردد و به هر آنچه رسد آن را می بلعد.

* استفاده از خبر سوخته: یکی از مصادیق تبدیل تهدید به فرصت است و در راستای اعتماد سازی و به عنوان سندِ صدق کلام مورد استفاده قرار می گیرد خصوصاً در مواردی که دروغ یک رسانه افشا می شود معمولاً با عذر خواهی از “اشتباه” پیش آمده سعی در تبدیل تهدید (دروغ) به فرصت (انصاف و صداقت در پذیرش خطا) دارند.

خبر دروغ خبرنگار بی بی سی فارسی در خصوص واکنش رئیس جمهور به سوال وی که ابتدا عبارت “اُه اُه” را به “گ… خورد” تحریف کرد و پس از رسوایی، به صورت تفصیلی دلیل “اشتباه” خود را بیان کرد و تهدیدِ “دروغ” خود را به فرصتِ “صداقت و شجاعت در اصلاح گفته” بدل نمود.

* کارکرد ثانوي: در صورت عدم حصول نتیجه ی یک امر می توان از آن مطلب برای دستیابی به هدفی دیگر استفاده کرد.

تلویزیون بی بی سی فارسی بعد از شکست پروژه ی کشته سازی، دروغ خود در خصوص “دستگیری، تجاوز و مرگ” سعیده پور آقایی را ناشی از “دام اطلاعاتی” ایران خواند. یعنی اگر در این ادعا (کشته شدن سبز ها) حکومت قاتل نیست، فریب کار و مسبب “اشتباه” هست.

* توهین، تحقیر، تمسخر: هدف از آن از اعتبار انداختن موضوع است که برای این منظور معمولاً از زبان طنز استفاده می شود.

اصولاً با نزدیکی به ایام انتخابات های مختلف در جهان، استفاده ی رسانه ها از این حربه به اوج می رسد. چنانکه اوباما در ایام رقابت با جان مک کین، در خصوص وعده ی متقابل حزب جمهوری خواه در ایجاد تغییر در سیاست های آمریکا، گفته بود: «اين كار مثل آن است كه يك خوك را بگيريد و آرايشش كنيد اما در كل قضيه فرقي نمي كند؛ چون هنوز خوك است».

[اظهارات باراک اوباما در 9 سپتامبر 2008 در جمع هوادارانش در ویرجینیا – گفته می شود اشاره ی این جمله به سارا پیلن، معاون منتخب مک کین، بوده است]

[تیتر سخیف روزنامه ی روبرت مرداک در واکنش به مواضع ضد اسرائیلی احمدی نژاد در آخرین سفر خود به نیویورک]

* بار عاطفی: برای بر انگیختن احساسات مخاطب صورت می گیرد.

«بیست کشته از جمله دو زن و یک کودک».

[تأکید چند باره بر “جوان” و “ایرانی” بودن این قاتل، برای برانگیختن حس هم ذات پنداری جوانان و هم وطنان است. زمینه ی سفید و آبی (ابر و آسمان) در عکس انتخابی نیز تداعی کننده ی “عروج” مظلومانه و قهرمانانه است]

[دلارا دارابی فردی بود که در 17 سالگی در حین سرقت از منزل یکی از اقوامش، وی را با ضربات متعدد چاقو از به قتل می رساند. در طول پروسه ی چند ساله ی “دستگیری، بازداشت، دادرسی و اعدامِ” وی، بی بی سی همواره از او با عنوان “جوان هنرمند” یاد می کرد و اخبار مربوط به او را به کرات پوشش می داد تا هر چه بیشتر مخاطبینش را نسبت به حق قصاص در ایران حساس نماید]

* متضاد نمایی: در کنار هم قرار دادن دو امر به نحوی که متضاد جلوه کند. همچنین با قرار دادن لفظ “اما” یا “در حالی که” میان دو بخش از یک روایت، ذهن به صورت ناخودآگاه طرفین عبارت را نقیض هم می پندارد.

«امام در مقابل صیانت از کشور حاضر به نوشیدن جام زهر شد در حالی که رهبری با مسئله ی هسته ای ایران را به قهقرا می برد»، «دین یا دنیا؟»، «عقل یا ایمان؟».

* چینش تصاویر و عبارات: اخبار، جملات و یا تصاویر طوری در کنار هم قرار گرفته و صفحه بندی می شود که مخاطب را به سمت برداشت خاصی سوق دهد.

قرار دادن برخی جملات و اظهار نظر های احمدی نژاد در ستون “سرگرمی” سایت شفاف، اختصاص تیتر اول به یک موضوع در مطبوعات و عکس اول به موضوعی دیگر.

[سخن رئیس جمهور در ستون “سرگرمی” قرار گرفته]

[خبر “مانور بزرگ سپاه” در کنار سخن فرمانده سپاه تهران پیرامون “اتفاق بزرگ فرهنگی” قرار داده شده]

[کلمات “اصولگرایی"، “بیکاری” و “اختلاس” در کنار هم آورده شده]

[در سایت بی بی سی فارسی خبر “تفکیک جنسیتی"، “توقیف روزنامه ی شرق"، “ورود مأموران دادستانی به دفتر روزنامه ی مغرب” در کنار اخبار زلزله ی شهرستان اهر و ورزقان آن هم با تعبیر “آذربایجان” آورده شده تا القای بی تفاوتی مسئولان نسبت به زندگی مردم ایران و خصوصاً آذربایجان باشد]

* حصر ثنوی: منحصر کردن چیزی میان دو گزینه.

طرفداران مشایی: «مخالفان مشایی، هاشمی چی هستند»، طرفداران هاشمی: «مخالفان هاشمی، مشایی چی هستند»، بوش: «کشور ها یا با ما و یا علیه ما هستند».

* تله گذاری: گاهی رسانه های معاند با هدف ایجاد شکاف میان افراد یک جریان، از فردی از آن طیف به طور مستقیم (تعریف و تمجید) یا غیر مستقیم (پوشش مواضع و اخبار مربوط به او) حمایت می کنند تا واکنش هم کیشانش را بر انگیزند. گاهی نیز با تخطئه ی یک گفتار یا رفتار، حساسیت را نسبت به آن قول و فعل بر می انگیزند. همچنین در مواردی با نسبت دادن چیزی به یک فرد، وی را برای رد آن ادعا مجبور به موضع گیری ناخواسته می کنند تا در پی آن، میان فردِ هدف و مخالفانِ موضعِ اخذ شده، تنش به وجود آید.

در لبنان رسانه های مخالفِ مقاومت با نسبت دادن عملیات های استشهادی حزب الله به آیت الله محمد حسین فضل الله، وی را به مسیر تکذیب و تحریم عملیات استشهادی می کشاندند.

* مصادره: اعلام حمایت از یک فرد، مفهوم یا تفکر است به نحوی که حمایت دیگران از موضوع، حمایت از حامی تلقی شود.

* نیات و منویات: عبارت است از بیان قصد و نیت و نیز نسبت دادن منویات درونی (غم، یأس، خشم، خوشنودی، تغافل، تجاهل، تظاهر، عمد و سهو) به افراد.

در ایام تبلیغات ریاست جمهوری 2012 آمریکا، زمانی که کالین پاول (وزیر خارجه ی اول بوش پسر) حمایت خود را از اوباما اعلام نمود، جرج سانانو (رئیس کارکنان کاخ سفید در زمان بوش پسر)، انگیزه ی این حمایت را مسائل نژادی (آفریقایی تبار بودن پاول) ذکر می کند.

[ترجمه: سانانو مطرح کرد «حمایت کالین پاول از اوباما “نژادی” است»]

* پاسخ با پرسش: این ترفند برای به کار برنده ی آن، بازی “برد برد” خواهد بود؛ چرا که پاسخِ سؤال کننده به پرسش جدید، یعنی بازی کردن در زمین تعیین شده، و عدم پاسخ یعنی عجز و شکست در برابر سؤال.

احمدی نژاد: «منتقدین بگویند کدام کار دولت کارشناسی نبوده است؟»؛ اعتماد: «کدام تصمیم دولت کارشناسانه بوده است؟».

[پاسخ ارائه شده: کدام تصمیم دولت کارشناسانه بوده است؟]