تکنیک های عملیات روانی در حوزه رسانه و خبر (6)
وقتی مخاطب در دام ابهام و ایهام می افتد + تصاویر

کاربرد ابهام بیشتر در جایی است که ناگزیر از درج خبر آن هستیم اما نمی خواهیم حقیقت بر ملا شود، لذا با حذف برخی عناصر خبری سیاست ابهام را در پیش می گیریم. همچنین برای برانگیختن حس کنجکاوی مخاطب و افزایش جذابیت خبر برای وادار کردن مخاطب به مراجعه به متن از این ترفند استفاده می شود.

تکنیک های عملیات روانی در حوزه ی رسانه و خبر، قالب های ارائه ی هدفمند اطلاعات است که با هدف گیری ضمیر ناخودآگاه، ذهن مخاطب را به مسیر دلخواه سردمداران یک رسانه سوق می دهد.
متن حاضر که توسط پژوهشگر حوزه جنگ نرم، احمد قدیری ابیانه نگاشته شده، ششمین شماره از مجموعه 9 گانه در این خصوص است که به نظر خوانندگان می رسد.

* ابهام: کاربرد آن بیشتر در جایی است که ناگزیر از درج خبر آن هستیم اما نمی خواهیم حقیقت بر ملا شود، لذا با حذف برخی عناصر خبری سیاست ابهام را در پیش می گیریم. همچنین برای برانگیختن حس کنجکاوی مخاطب و افزایش جذابیت خبر برای وادار کردن مخاطب به مراجعه به متن از این ترفند استفاده می شود.

[نظر هاشمی در مورد توقف طرح هدفمندی – دستور احمدی نژاد در مورد نمایندگان]

* ایهام: گاهی خبر طوری تنظیم می شود که چند منظور را می تواند برساند.
زمان استعفای فرهاد رهبر از ریاست سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، برخی روزنامه ها عبارت “رهبر استعفا داد” را تیتر یک خود کردند.

در خبر منشره در سایت جام نیوز با عبارتِ «نیکی کریمی هم به گلشیفته فراهانی پیوست» (19 مهر 91)، هر دو معنای “هم موضع شدن” و “یکجا گرد آمدن” می تواند مد نظر باشد که البته متن خبر مبنی بر حضور کریمی در جشنواره ی فیلم ابوظبی، دلالت بر معنای دوم دارد.
همچنین سایت مشرق در خصوص نامگذاری بخشی از قطب جنوب به نام ملکه الیزابت، از تیتر “بخشی از انگلیس به نام ملکه شد” استفاده کرد که علاوه بر وجه “نام گذاری"، معنای “تملیک” را نیز به ذهن متبادر می نماید.

* مخاطب سازی: برای سخن غالباً سوئی، مخاطبی را تعیین کردن و یا دایره ی شمول آن را افزودن.

احمدی نژاد: «در انتخابات ۴۰ میلیون نفر خودشان بازیگر اصلی و تعیین‌کننده اصلی بودند حالا ۴ تا خس و خاشاک در این گوشه ها یک کاری می‌کنند».

[اعتماد ملی در 28 خرداد 88، صفحه ی اول خود را به این موضوع اختصاص داد]

* برچسب زنی: واژه و مفهومی را که نزد عموم منفی و منفور است به کسی نسبت دادن.

«تروریست»، «نژاد پرست»، «تند رو»، «افراطی».

* برند سازی: بر فرد یا جریانی نام یا لقبی می نهند و بعد از آن برای اجتناب از مسئولیت کیفری، به جای به کار بردن نام، برند تثبیت شده را استفاده می کنند.

«مرد خاکستری اصلاحات/ موسوی خوئینی ها»، «آقا زاده ی معروف/ مهدی هاشمی»، «عضو دو زیست مشارکت و مجاهدین/ تاج زاده».

* خود اعترافی: با دو هدف ممکن است صورت پذیرد: 1- اعتماد سازی و 2- گرفتن فرصت تخریب از حریف. هدف دوم (گرفتن فرصت تخریب از حریف) در صورتی مؤثر است که رسانه در اعتراف به خطای خود پیش دستی کند.

پرداخت شبکه ی تلویزیونی بی بی سی فارسی در برنامه ی دیدبان (25 آبان 91) نسبت به اقدام برنامه ی “نیوز نایت” در عدم پخش گزارش آزار جنسی کودکان توسط مجری معروف این شبکه (جیمی سویل) و نسبت دادن همین اتهام به یک سیاست مدار سابق حزب محافظه کار (مک آلپاین) و اذعان به خطای خود _با تأکید بر لفظ “اشتباه"_ بر اساس تکنیک خود اعترافی صورت گرفت.

* یک گام به عقب دو گام به جلو: به دلایل مختلفی ممکن است واقع شود؛ از جمله جلب اعتماد مخاطب برای بالا بردن ضریب پذیرش اتهام جدید.

* فرار به جلو: همان ترفند دفاع با حمله است که در آن به جای پذیرش تقصیر، مقصر یک واقعه را طرف مقابل بر شمارند و یا اینکه نقطه ضعفی را نقطه ی قوت جلوه دهند.

در جزوه ی آموزش روزنامه نگاری بی بی سی، سانسور این بنگاه خبری نسبت به تظاهرات ضد جنگ در انگلیس، با این توجیه که “حضور در تظاهرات به منزله ی نقض بی طرفی است” مصداق بارز فرار به جلو می باشد. از طرف دیگر رسم دیرین روزنامه های متخلف است که توقیف ناشی از تخلف خود را به ظلم دستگاه قضا و مظلومیت خود نسبت می دهند. سایت روز آنلاین نیز، به قلم “سعید رضوی فقیه” پس از انتشار فیلم مخفی ضبط شده از تاج زاده در خصوص اعتراف صریح و مستدل وی در خصوص عدم امکان وقوع تقلب در انتخابات، انتشار فیلم را “غیر اخلاقی” ذکر نمود. همچنانکه پس از افشای فایل صوتی مکالمه ی تلفنی مهدی هاشمی و نیک آهنگ کوثر و اذعان هاشمی بر اقدامات براندازانه ی خود، رسانه های همسو با خانواده ی هاشمی انتشار این مکالمه را تخطئه کرده و سایت انتخاب در واکنش به این مسئله چنین آورد: «اقدام خلاف عرف، شرع و اخلاق و درعین حال مشکوک یک کاریکاتوریست در انتشار فایل صوتی یک گفت و گوی تلفنی، مقبول هیچ اهل انصافی و آدابی نیست و حکایت از تلاش عناصر مشکوک برای تشدید فضای بی اخلاقی و تنازعات بی فایده سیاسی در جامعه دارد».

[جزوه ی “آموزش روزنامه نگاری” بی بی سی، ذیل مبحث “اخلاق روزنامه نگاری: بی طرفی"، صفحه ی 61]

[تیتر نخست: چند نکته در مورد فایل صوتی منتسب به مهدی هاشمی! / از زیر پانهادن اخلاق تا تلاش مشکوک برای تحدید فعالیت آیت الله هاشمی]

* استتار: برای کم رنگ کردن خبر یک واقعه در میان اخبار وقایع دیگر، ضمن درج خبر نامطلوب (خبری که پوشش آن مطلوب و در راستای اهداف یک رسانه نیست)، اخبار دیگر را به صورت گسترده پوشش می دهند. این ترفند از روش های نوین سانسور وقایع بوده و میان رسانه های غربی بسیار پر کاربرد است.

حاشیه سازی بی بی سی فارسی برای اجلاس عدم تعهد در تهران با تمرکز بر خبر “ممنوع التصویر” شدن عروسک جیگر.

[بزرگ نمایی چنین موضوعی با استفاده از تعابیری چون “ممنوع التصویر شدن شخصیت سریال” قابل توجه است]

* تکرار: یک رسانه به یک بار درج خبر یا تحلیل اکتفا نکرده و به بهانه های مختلف و از زوایای گوناگون آن را باز نشر می دهد زیرا با تکرار، احتمال پذیرش مطلب نزد مخاطب بالا می رود. لازم به ذکر است که این ترفند به دو صورت طولی و عرضی به کار می رود. در تکرار طولی که به خط خبری معروف است، نقطه ی شروع خط، همان واقعه ای است که رسانه قصد بزرگ نمایی یا تثبیت آن را نزد مخاطب دارد و نقاط بعدی این خط مراحل مختلف در روند یک اتفاق، واکنش دیگران و نیز حوادث در پی آن است. اما تکرار عرضی، هم داستانی رسانه های همسو در پوشش هم زمان یک خبر یا تحلیل است.

در ماجرای متلک سایت نوسازی به سید حسن خمینی، تمام رسانه های خبری اصلاح طلبان (تکرار عرضی) به طور گسترده مسئله را از زمان درج خبر در سایت نوسازی (نقطه ی شروع خط) تا زمان فوت حجت الاسلام و المسلمین توسلی و حتی سخنرانی های مجلس ختم او (نقطه پایان) پوشش دادند. و جالب آنکه به جای عبارت “متلک سایت نوسازی به سید حسن خمینی” از عبارت “فحاشی سایت نزدیک به دولت به بیت امام” استفاده می کردند.

[صفحه ی اول 24 تا 28 بهمن 86 روزنامه های اعتماد و آفتاب]

[رادیو و سایت بی بی سی فارسی از سال 2006 و تلویزیون آن پس از تأسیس، تا سال 2010 خط خبری محکومیت دلارا دارابی را به کرات پوشش می دادند]

* تواتر: انتشار توأم با گواهی همزمان یک خبر از ناحیه ی چند رسانه، تأثیر پذیری آن را برای مخاطب افزوده و احتمال بطلان آن را نزد مخاطب کم می کند. تفاوت تواتر با تکرار عرضی خبر در این است که در تواتر، ناشر خبر خود را گواه و منبع دست اول واقعه ذکر می نماید.

در سال 1389 در خبر “اخلال در سخنرانی لاریجانی در قم” ، چند سایت خبری از جمله “تابناک” برای متواتر نمایی مطلب، گزارش خود را به نقل از “خبرنگار خود” اعلام داشتند. در حالی که سر خط این خبر رسانی تنها “اداره ی اخبار و رسانه های گروهی مجلس” بود.

[خبر از واقعه ی بازداشت اخلالگران ارز]

[خبر از خبرِ دادستان در مورد بازداشت اخلالگران ارز]

[خبر از پیروزی چاوز]

[خبر از اعلام پیروزی چاوز]