نشست تخصصی “جایگاه فضای مجازی در عرصه های عمومی” با حضور بیش از 70 نفر از طلاب اصفهان برگزار گردید.

استاد این جلسه آقای مسعود فقیهی، رویکردهای جدیدی از فضای مجازی و کارکردهای رسانه در فضای فعلی ایران را مورد تحلیل و برررسی قرار داد.

در این نشست، شرکت کنندگان با رویکرد جدیدی از رسانه و شیوه نگاه به رسانه از منظر جدیدی آشنا شدند. اینکه فضای مجازی از اساس و از بنیه برای ما که در ایران زندگی می کنیم چه کاربردی دارد. زیرا در این صورت فضای مجازی پررنگ‌تر و کارآمدتر خواهد بود و اهمیت بیشتری نسبت به چگونگی تولید محتوا دارد.

وی در ابتدای بحث به دو مولفه مهم همجوار رسانه یعنی کاربر و محیط اشاره کرد که در آموزش‌های سواد رسانه ای کمتر به آن توجه می‌شود. بخشی از مفهوم ما (کاربر و مخاطب) و رسانه در محیط شکل می گیرد. شهر، با ساز و کارهای طبقاتی، معرفتی، فیزیکی و …

سپس به مفهوم شهر اشاره کرد که رسانه ها زاییده شهر (Urban) هستند و در مفهوم شهر بعنوان یک زیست بوم، در واقع با مجموعه ای متشکل از آدم ها، روابط بین آدم ها، معارف بی آدم ها، مکان ها، ساز و کارهای ارتباط بین آدم ها و مکان ها و … روبرو می شوید.

در ادامه جلسه مفهوم اجتماع (Social) و طبقات (Cost) توضیح داده شد.

در ادامه نظریه حوزه عمومی یا عرصه عمومی یورگن هابرماس بیان شد که به تعبیر وی شهرها برای اینکه بتوانند ساز و کارهای قدرت و معرفت را بین خودشان به تعادل برسانند باید تاجایی که می شود در یک وضعیت پایدار بمانند و به سمت مدرنیته حرکت کنند.

حوزه عمومی مکان هایی است که شما در آنجا با دیگران تجربه ها، دانش، ثروت و قدرت خود را به اشتراک می گذارید و خواسته این کار را انجام می دهید.

سپس مفهوم رسانه تشریح شد. رویکرد دیگری که به رسانه می توان نگاه کرد از منظر صنایع فرهنگی است در واقع یکی از صنایع فرهنگی، رسانه است.

در ادامه جلسه، پیامدهای رسانه خصوصاً رسانه های جدید بیان شد که یکی از این پیامدها، حوزه عمومی را در ایران رقم می زند. همان حوزه عمومی که یورگن هابرماس به آن اشاره کرده است.

از یک سو با دستاوردهای انسان معاصر در فضای مجازی مواجه می شویم و از طرفی نیز با خود انسان معاصر در شبکه های اجتماعی (Social Network). انسانی که خودش را بعنوان یک کالا، دستاورد و پدیده در رسان های تعاملی نشان می دهد.

در واقع در شبکه های اجتماعی با خود فرد مواجه هستید. با کسی که خودش را بعنوان یک پدیده نشان می دهد. تجربه ای است که انسان در هزاران سال گذشته نداشته است و هیچ وقت انسان پدیده (اُبژه) نبوده است. همیشه انسان بیننده و از بیرون نگاه می کرده است. الان انسان خودش را در محیطی قرار داده تا آن را تماشا کنند. از ظاهرش تا اندیشه هایش. پخش زنده ها، سلفی ها و .. نشان دهنده اُبژه شدن و پدیده شدن انسان است. یک تجربه آنلاین زنده از یک انسان دیگر که بسیار جذاب است و هزاران سال از آن درکی نداشتیم.

شما در فضای مجازی باشگاه مخاطبین (CRM) ها را دارید. انبوهی از مخاطبین در کنار هم که در یک موضوع یا چند موضوع با هم متشرک هستند و گرد هم جمع شده اند. طبقاتی که در فضای عمومی (شهری) داشته ایم در فضای دیجیتال هم شکل گرفته است.

لذا یک حوزه عمومی هم در فضای دیجیتال شکل گرفته است. یک روز مفاهیم در حوزه فیزیکی و شهری بودند، الان شهرهای آنلاین و شهرهای دیجیتال همان مفاهیم را بازنمایی و بازتولید می کنند.

مفاهیم و ارزش در فضای مجازی تغییر پیدا کرده و مفاهیم جدید ایجاد کرده است. مفهوم پول، ارزش های جدید، حریم شخصی، امنیت، هوشمند و … دگرگون شده اند.

بعنوان مثال مفهوم پول از واحد اسکناس با مفهوم بیت کوین عوض شد. اما هنوز توسعه پیدا نکرده است.

علت زیاد شدن مسابقات و اپلیکیشن های مسابقه ای خلق مفهوم جدیدی از پول است. قبلاً پول اسکناس بود. از کار و فعالیت فیزیکی بدست می آید. الان پول امتیاز است که از فعالیت فکری در روند یک مسابقه بدست می آید.

بازی هایی مثل Clash of clans به شما اکانت می فروشد. اکانتی که هیچ پولی در آن سرمایه گذاری نشده است ولی چون کاربر در اینجا برای خودش ارزش ایجاد کرده و توانسته به مرحله ای پیش برود، اکانتی فراهم کرده که ارزش مالی دارد.

حریم در مفهوم فضای مجازی جدید، قدرت است. هر کسی که بتواند داده ها را در اختیار بگیرد، هرکسی بتواند داده ها را مدیریت کند، حریم بیشتری دارد. با فعالیت های مختلف در فضای مجازی، حریم ها بارگذاری می شوند.

در نگاه خانواده محور، مفهومی داریم بنام محرمیت. مفهوم محرمیت در فضای مجازی بی معنی و کمرنگ شده شده است.

معنای “هوشمند” و “هوش” تغییر کرده است. پیشتر به کسی که آی کیوی بالایی داشته باشد می گفتیم باهوش. الان عده ای از سلبریتی ها یا  افراد مشهور که شاید آی کیوی بالایی هم نداشته باشند. آن کسی که توانایی بیشتری در پدیده کردن و اُبژه کردن خودش داشته باشد، هوش بیشتری دارد. هوش این نیست که بیشتر بدانم. هوش این است که توانمندتر باشم در جذب مخاطب.

معنای کسب و کار و تنوع ضائقه، ارزش هایی هستند که در فضای مجازی خلق خواهد شد.

دست آورد دیگری که در فضای مجازی دارید، قبیله شدن است. پیشنهاد دوستان بر اساس دوستان، علاقه مندی هایی که انتخاب کرده اید، جستجوهایی که انجام داده اید و … همه بر اساس هوش مصنوعی به شما پیشنهاد می شود.

بستر تسهیلات و کارهای روزمره بدون نیاز به حضور فیزیکی، اقتصاد الکترونیک و دولت الکترونیک همه مبتنی بر تسهیل خدمات و امکانات برای سریع تر و سهل والصول شدن است. رسانه بیش از آنکه تهدید است، فرصت است.

 شهرهای مجازی و کشورهای مجازی شکل گرفته اند. شبکه ای مثل واتس آپ و فیس بوک با بیش از یک میلیارد عضو، در واقع بیش از کشور چین جمعیت دارند. مدیران این شبکه ها می توانند یک ارزش را در فضا و در کشور خود گسترش دهند. چون رهبران کشورهای مجازی خود هستند.

از بین بردن اختلاف طبقاتی، رویکردی است که فضای مجازی به ما کمک می کند تا به تعبیر امیرالمومنین در نامه 53 به مالک اشتر به اصلاح ساختار اجتماعی کمک کنیم. اگر رسانه ها نبودند در سال 2008 اوباما رئیس جمهور آمریکا نمی شد. اگر رسانه ها نبودند در سال 1388 شورش انجام نمی شد. اگر رسانه ها نباشند رئیس جمهور موظف و ملزم به پاسخگویی در برابر افکار عمومی نخواهد بود.

در این مقاله و در یک پیمایش اجتماعی که بر پایه پرسشنامه های اجتماعی انجام شده، نشان دادند که فضای مجازی در کشور ما کارکرد حوزه عمومی و اجتماعی را انجام می دهد.

پیش و بیش از آن که فضای مجازی در کشور ما تهدید باشد، اگر معطوف به تقویت حوزه عمومی باشد، یک فرصت است که باید از آن استفاده کنیم. حوزه عمومی جایی است که در آن می توانیم دانش را تبادل کنیم. پرسش گری کنیم، چالش کنیم.

بچه هایی که حزب الهی هستند در جامعه ما از چرایی و چگونگی تحقق سیره علوی در جامعه پرسش می کنند. گفتمان علوی، بستر تحققش در حوزه عمومی است و فضای مجازی در جامعه ما می تواند این جایگزینی را برای حوزه عمومی انجام دهد و بعنوان یک فرصت بسیار خوب، بستر توسعه و تعمیق حوزه عمومی را برای شما سامان دهد. از اینجا به بعد به توانمندی افراد برای فعالیت در فضای مجازی بستگی دارد.